Aleksandri Makidon
Aleksandri Makidon
V.Moşkovun: Наречие Бессарабских гагаузов (1904 yıl) kiyadından. Bir kral varmış, Filip, çeketmiş cengä gitmää, sımarlamış karısına: “Açan geeri gelecäm, seni uşaksız bulmayım. Her uşaksız bulursam, kafanı kesärim”.
Bir da genä başka kral vardı başka erdä, başka padişahnan cenk edärdi hem o filosofdu hem büücüydi. Oralarda padi-şahları hepsini aaç öldüreceydi, zerem yaamurları çekärdi. Da onun üstünä hepsi kalktı. Da ozaman kalktı, döktü balmumu, baksın, enseycek mi osa enilecek mi. Gördü, ki enilecek.
Ondan sora döktü kapu önündä bir tuçtan stılp patredini da girdi içeri, giindi başka rubaya, da dedi onikillerä: “İhtiyar giderim, genç gelecäm”. Da aldı yılaçlarını, gitti Filibin memeleketinä hem gezdii erdä, baarıdı: “yılaç alın”.
O sa başka erdä gezmedi, salt onun kapusu önündän geçärkan, baarıdı, zerem bilirdi, hani onun uşaa olmayor. Da padişahka çaardı onu içeri, yılaç versin uşak olmak için.
Da o bakmış elinä da demiş padişahkaya: “yapacan sän bir erkek evlat, ama kartaldan peeda olacek; avşama yak mumları da gelecek sana bir Kartal, görünecek kafası aslan, kanatları bir altın, biri gümüş da o gelecek büük gürültüynän, da onun gürültüsündän mumlar sünecek, ama korkma.
O auşam brakasın kapuları açık. Da o adam olacek da onunnan yat da uşaan olacek”. (o sa kendiydi). O bilgiç adam almış sırtına bir aslan derisi, da gitmiş padişahkanın odalarna. Baksa, kapular açık. Padişahka durayor çardakta.
Girmiş içeri, kapamış kapuları, soyunmuş da yatmış padişahkaynan. Üç gecä sıra vardı, üç gündän sıra vardı, bakmış kihada bilgiç da demiş padişahkaya: “İçmeyäsin bu günnerdä içki, zerem başlattın çocuu”. Da gidecä zaman dedi: “Açan uşak duvacek, beni çıır, da bän bakayım planetalara, da isläh planetada duusun”.
Da şarişa yaptı ona ograda içindä bir kuhnä. Vakıt geldi duumaa, çaardı genä onu, da o dedi: “Duurma şindi, zerä saatlar fena”. Da astı onu ayaklarnı yukarda da açan vakıt geldi, kolverdi onu da dedi: “Duusun şindi. Da bu saatta duuan dünneyi alacek hem adı Aleksandri Makidon olacek”.
Filip ta orda cenktä düş gördü: göktän düştü bir kartal yımırtası yeteenin üstünä da kırıldı da çıktı içindän bir yılan, da dolaştı o kapçıı, da delää girämedi, öldü. Çaardı Filip Afanasiyi filosofu, dedi: “Bän bir düş gördüm: göktän bir yımırta düştü yeteemin üstünä, da kırıldı. İçindän çıktı bir yılan, da dolaştı kapçıı, da aaza geldiynän, girämedi erinä”.
Da filosof dedi ona: “Ozaman senin bir erkek evladın olmuş, da o dübüdüz dünneyi zap edecek, ama tahtına girämeycek”. Padişah düüdü bir telegrama evä: “Var mı bendä sevinmelik evdä, osa yok mu?” Karı düüdü, ani var sevinmelik. Filip ta orda bal yaptı. Tamamladı, cengi bitirdi, geldi evä, gördü, ani var aslı. Aleksandri açan edi yaşındaykan şkolaya gidärdi, bir da uçitilisi vardı evdä, onu osabit üüredirdi.
Kursunu bitirdiktän sora, çaardı onu ihti-yar planetaları üüretmää, da üüretti hep-sini. Üürendi, da dedi çocuk ona: “Sän kendin nezaman ölecän?” O da dedi: “Bän kendi ecelimdän ölmeyecäm, beni oolum öldürecek”. O da dedi: “Nezaman sän evlenecän da senin oolun olacek, da büücek, da seni öldürecek”. Da itirdi onu, düştü kalidordan, da öldü.
Kaçarak gitti anasına, söledi: “Bän bir hata yaptım”. Anası dedi: “Ne hata?” “İhtiyarı, - dedi. - öldürdüm”. O da dedi: “Bän ona sordum, beni bukadar üürettin, ye sän kendin nedän ölecän, sän lääzım biläsin? O da dedi: zer bilerim, beni oolum öldürecek. Bän da dedim ona: nezaman sän evlenecän da olacek oolun, da büücek, da öldürecek seni, da ittirdim onu, düştü çardaktan da öldü”.
Anası dedi: “Günah yaptın, - dedi. – hakına boban odur”. Sora büük sıralarnan gömdü onu. Açan oldu Aliksandri onbeş yaşında, hergeledä bir kısırak kullunnadı, yaptı bir kuli bir buynuzlu, üç çetvert buynuzu. Da hergeleci geldi haberä: “Padişahım, - dedi. – hergeledä bir kısırak yaptı bir kulun, ne minunat, bir buynuznan da yok nası yaklaşmaa”. Padişah ta dedi: “Getir evä kısıraa”. Şindi getirdi kısıraa, yaptırdı bir demir ograda, da kapadı orayı kulunu kısıraklan.
Orda besledi onu, kulun büün-cä. Kabaatlıları orayı atardı, o öldürüdü onnarı buynuzlan. Kimseyä da tutulmaz-dı, vardı bir delik da deliktän buynuzunu çıkarırdı. Aliksandri Makidon da onu sevärdi. Şindi o padişaa (Hülüp) yaptı bir bal. O konuşurkan, Alşeksandri Makidon koydu kantarmayı başına da pindi ona. Ozamandan kimsey ona el koymadı. Tokattan çıkarkan, gördülär, bir taa görmedilär.
Pasdişah sımarladı adamlarna, pinsinnär hen islää beegirlerä, gitsinnär onu aaramaa. Çekettilär da gittilär izini buldular da bir çukura etiştilär, on stıncin genişti da onnar çukur içindä aaradılar. O gitmiş, atlamış çukuru. Atladıynan çukuru, gitti başka memlekettä buldu birerdä çark, çevirerlar, dönerlar iitleri. Aleksandri bir kerä çevirdi, çıktı bir harap, kılıçlan kesti onu. Bir kerä taa çevirdi, genä harap çıktı, onu da kesti.
Üçüncü kerä çevirdi, genä harap çıktı, onu da kesti, dedi: “Nereyi gidersin?” “Seni aaramaa”, - dedilär. “Neiçin kuvalayorsunuz beni?” “Lüzgär tutulmaz”. Geldi evä bobası da aalardı, onikilär da hesaplardılar, bir padişah ayırsınnar, o edämeycek ihtiyar deyi. Aleksandri Makidon da baaladı beygirlerni, da girdi içeri da onnar yukarda konuşurdular.
Aleksandri da işitti laflarnı onnarın, aldı skaunu da urdu birisinä, öldürdü hem baardı aslan gibi. Öbürlär da korktular, da atladılar erä. Da atladıynan, taa ikisi öldü. Aldılar o leşleri, mezarlaa gömdü, da ertesi günü yolladı haber o kalan onikileri, gelsinnär padişah ayırmaa. Onnar geldilär, ama tez gelmedilär. Geldiynän Aleksandri dedi onnara: “Ne gelmeersiniz padişah ayırmaa, bobamız ihtiarladı”.
Onnar da dedi: “Bizim var padişahımız”. O da dedi: “Kim?” Dedilär: “Sän genç padişah olacan”. Tatarlar da kalktı üstünä Filibin, o da yolladı Aleksandriy cengä. Da gitti Aliksandri, nekadar tatarlık vardı, hepsini bozdu, aldı esir. Bir erdä da näända oldu çingenelär, da onların arasından azırdılar kırk kişi hen zengin çingeneleri. Da gelsinnär Filiba da yalvarsınnar, bozmasın onnarın erini deyi, pek fukaarä kaldık. Giidilär yırtık ruba da geldilär Filiba.
Filip ta onnara saa olun dedi, koydu onnara masa, doyurdu onnarı. Onnar iirkän, bir da başka kral geldi, ama o çingenelär o krallan lafları birdi. Filip dedi ona: “Ne geldin?” O da dedi: “İşittim, ihtiyarlıkta çok hasta yatmışın da geldim dolaşayım seni”. Büük yıkram yaptı ona Filip da o da Filiba teklif etti: “Buyur sän da bizä, bän da sana yıkram yapayım, bir kerä ölmedän”.
Götürükän, daa içinä girdiynän, çıktı kralın askeri, laflıymışlar, tuttular, baaladılar Filibi, da braktılar baalı. Aleksandriya da telegrama düüdülär, hani bobası filan kral baaladı deyi. Bobasını baaladılar, anasını da aldılar, zerem anası pek gözäldi hem gençti. Aleksandri da işittiynän, geldi, taa erinä etişmedän, etişti onnarı yolda, on bin askernän. Aldı anasını hem onun askerini da getirdi evä.
Gitti genä tatarlara cenk etmää, bozdu tatarlıı, beş altı kral oldu, esir alêr, işitti Dariya. O büük padsişahtı hepsinin hepsini topladı. Filip ta öldü. Dariya yolladı Aleksandriya bir adam, gelsin, onu şkola-ya vereyim, da üüredeyim onu, zerem pek genç kaldı. Da o adam dedi ona: “Dariya teklif eder geläsin üürenmää hem harçları getiräsin”. Hem Dariya ona yolladı bir taligacık, oynasın dedi. O da çevirdi da sıbıttı onu.
“Bän, - dedi. – bölä gezecäm onun merası içindä”. Ama gitti geeri. Dariya sordu: “Ne gelmedi?” O da söledi olduu gibi, hani dedi ona ne harç verecäm, ne da onu sesleycäm. Dariyanın da pek üfkesi çıktı, yolladı ona bir başka adam bir çuval haşış te onunnan. Aleksandri dedi: “Ne geldin?” O da dedi: “Dariya teklif eder harçlar için, her seslemäsän, te bukadar askeri var, seni kaybedecek”.
Aleksandri da dedi: “Aç çuvalı, bakayım ne türlü kuvedi var”. Açtı çuvalı, aldı bir auç haşış, attı aazına, idi. “Bän, - dedi. – onu te bölä çiineycäm. Ama, - dedi,- bän da kuvedimi göstereyim, yollayım ona, o da isin benim askerimdän. Baksın iyä bilir sa isin. İyämä sa bän onu te bölä iyecäm”. Yolladı Aleksandri Dariyaya bir demirli kırmızı biber. O da dedi: “İsin bunnardan bir auç. “Bän idim, - dedi. – onun baaşışın-dan da ozaman gelsin bendän harç iste-mää”. Ondan sora Aleksandri gitti aske-rinnän da keybetti Dariyayı.
Ordan çe-ketmiş cenk etmää, ilkin türknän cenk yapmış. Türk padişahını enmiş da almış onun kızını, türk padişahını kesmiş kendi elinän. Ordan gitmiş Por padişahına. Paysınmışlar cenk etmää. Por padişahı demiş: “Dur, ver bana iki günä mühlet”. O boşlamış. Çeketmişlär genä cengä. Por padişahı kaavi adammış, görmüş, ani enseyämeycek, demiş Aleksandriya: “Aleksandri! Gel ikimiz düüşelim”. Çıka-yorlar ikisi düüşmää. Annamış Aleksan-dri, ani Por onu enseyecek, demiş: “Na-sıldı lafımız, asker geeri dursun, ya bak onnar geler”.
Por bakmış aardına, Aleksandri urmuş kılıçnan, kesmiş kafasını, almış onun padişahlıını da gitmiş ileri. Urmuş bir kumlaa, gecelemiş o kumluk-ta, da on bin asker taşımış karımcalar deliklerä. Getirmiş saman da yakmış karımcaları. Ordan gider ileri, gecelemiş bir erdä. Orayı da gelmiş bir soy kuş, on bin asker kavramışlar beygirlär üstündän. Kalan askerä baalattı birär demet saz, da genä geldi o kuşlar da o demetleri tutuşturdular, da yandı kanatları, da öldürdü on bin kuş. Da açan çıktı ordan, gitti ileri, gör-dü bir karartı.
Etişti orayı, orda vardı bir stılp. O stılpın dolayanı sadä adam kafasıymış hem kemik. Da gitti stılpa, da okudu. O stılpta yazardı: “Burayı gelän, ileri gitmesin, geeri dönsün”. O da aldı da sardı onu muşmaynan, asker görmesin. Ordan çeketti, gitti bir bayır üstünä. Çıktı, o bayırda vardı yaban adamları, onun on bin askerini öldürmüşlär, çıkarıp daayı köktän da aaçtan urularmış. Sora o da öldürmüş yaban adamlarnı, bakayor bayırın üstündän, görüner bir denizin ötäända bir kara er, da gitmiş orayı.
Baksa, orda var bir kalä. O kaledä varmış oniki kral, kapan-mışlar kaleyä da gördüynän onu, demiş-lär: “Ne aarayorsın burda, Aleksandri? Sän burayı geldin, ama geeri gitmeycän”. O da demiş Yontiya padişahına: “Gidecäm”. Gitti orayı da Yontiya padişahı, dedi: “Yok mu bir kabın, verelim sana su, da yıkan o suynan, altmış yaşında olduynan”. Almış su da çeketmiş, gitmiş bir kaleyä. O kalä cennetmiş.
Incerlar demiş: “Ne aarayorsun, Aleksandri burada? Burdan buyanı yok nänı gidäsin”. O da dedi: “Bän bilmeerim, nänı gideyim”. Incer gösterdi ona, nänı gitsin. Döndü geeri, gitti balıkalrın padişahına da cenk etti balıklarnan. Da tuttu diri balık padişahını, da balıklar hepsi geminin ardına gidärdi, türkü çalarak. Da durdu da onnara padişah koydu. Ordan gitti, çıktı denizdän. Denizin kenarında buldu bir mahra. Da girdi beşüz askernän içinä atlı.
Da beygirlär hepsi kısıraktı, kulileri braadı dışanda. Da açan girdi orayı, buldu orda haznä parası. Hepsi hiibä doldurdu, birär da zihir taşı buldular da hepsi aldı birär da koydular süngülerä. Da kulilär kişnemää başladıınan, kısıraklar çıktılar da çekettilär gitmää. Üç sutka gittilär da etiştilär Kırtiyannara, onnar her gün cenk edärdilär. Onnarı da üüretti, nası öldürsünnär turnaları. Ordan gitti bir soy adam bir göznän, bir ayaknan, bir da kolnan. Da tutmuş onnarın padişahını.
Da dedi Aleksandriya onnarın padişahı: “Näpacän bizimnän: bizdä bir ayak, bir göz, bir da kol, ne umut edersin bizdän?” O da kolvermiş onnarı. Kolverdiynän, demiş birisi: “Ne ahmak padişaa bu adam, o bilsä bizim barsaklarımızda ne var, o salvermeycek”. Da vardı onun bin asla-nı, da kolverdi onnarı, da öldürdü hepsini. Paralattı o aslannara, çıkardı içlerindän almaz taşlarnı. Ordan gider ileri, etişer bir padişahlaa, da gezärkan orda, görmüş bir mahra, aazından tütün çıkarmış.
Demiş Aleksandri: “Bän girecäm, bakayım ne var onun içindä”. Da girdi. Açan girdi orayı, buldu orda kaynatasını, buldu Por padişanını. Gördüynän onu, dedilär: “Sända mı girdin burayı Aleksandri?” O da dedi: “Bän geldim sizi görmää, düşmedim burda sizin gibi zeetlenmää”. Onnar orda baalı dururlarmış sincirdä, o cendemmiş. Çıkmış ordan, gitmiş kendi erinä. Etiştiynän, kurmuş lagar. Granişayı etiştiynän da yapmış bal. Konuşurkan vermişlär ona otrava. Da ölmüş gelmişkän kendi topraana.