Boz ayı

Bozayı (Ursus arctos), ayıgiller (Ursidae) familyasından Avrasya'nın kuzeyinin büyük bir kısmında ve Kuzey Amerika'da yaşayan bir ayı türüdür. Carnivora takımının karada yaşayan en büyük üyelerinden biridir ve boyut açısından tek rakibi ortalama boyutları kısmen daha büyük olan kutup ayısıdır (Ursus maritimus).

Bozayının ana dağılım alanı Rusya'nın bazı bölümleri, Orta Asya, Çin, Kanada, ABD, İskandinavya, özellikle Romanya olmak üzere Karpatlar, Anadolu ve Kafkaslar'dır. Bozayı bazı Avrupa ülkelerinde ulusal sembol olarak kabul edilmiştir.

bozayının doğal yaşam alanının daralmış olmasına ve bazı bölgelerde yerel olarak soyunun tükenmesine rağmen 2012 yılı itibarıyla yaklaşık 200.000'lik popülasyonu ile bozayı Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından asgari endişe altındaki türler arasında listelenmektedir ve bozayı ile birlikte Amerikan kara ayısı IUCN tarafından türü tehdit altında olarak sınıflandırılmayan ayı türleridir. Ancak Kaliforniya, Kuzey Afrika ve Meksika alt türleri 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarında aşırı avlanma sonucunda soyları tükenmiştir ve Asya'nın güneyinde yaşayan alt türlerin soyları da oldukça yüksek tehdit altındadır. Küçük gövdeli alt türlerden biri olan Himalaya bozayısı eski yaşam alanının yalnızca %2'si bir yerde kalmış ve çeşitli vücut parçaları için kontrolsüz kaçak avlanmaya maruz kaldığı için kritik tehlike altındadır. Avrasya bozayı popülasyonunun günümüzde izole edilmiş birkaç popülasyonun biri olarak kabul edilen Apenin bozayısı İtalya'nın ortasında çok kısıtlı bir bölgede yaşayan 30 ila 40 birey bozayıdan ibaret bir popülasyona sahiptir.

Köken bilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctos'a, Türkiye'deki bozayı bireyleri biraz daha açık renk olduğu için "toprak rengi" anlamında bozayı denir.

Fiziksel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Boyutlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozayılar günümüzde yaşayan ayılar arasında gövde boyutları açısından en çok farklılık gösteren türdür. Tipik boyutları hangi popülasyondan olduğuna göre farklılık gösterdiği gibi kabul edilmiş alt türlerin çoğu da boyutsal açıdan farklıdır. Bunun nedeni kısmen eşeysel dimorfizmdir; erkek bozayılar ortalama olarak dişilerden %30 daha büyüktür. Bireyler ise mevsimsel olarak farklı ağırlıklara sahip olabilirler; kış uykusundan çıktıktan sonra ilkbahar aylarında en düşük ağırlıklarında olurlarken sonbaharın da sonlarında kış uykusuna hazırlanmak için aşırı beslenme ile birlikte fazladan ağırlıkları artar. Dolayısıyla bir ayının hem ilkbaharda hem de sonbaharda ölçülmesi ile yıllık oratalamaağırlığı bulunabilir.

bozayı için normal fiziksel boyutlar 1,4 ila 2,8 m arasında baş-gövde uzunluğu ve 70 ila 153 cm. omuz yüksekliğidir. Tüm ayılarda olduğu gibi kuyrukları kısadır ve 6 ila 22 cm arasında uzunluktadır. En küçük bozayılar, yani çorak topraklarda yaşayan dişi bozayılar ilkbahar aylarında hemen hemen yaşayan en küçük ayı türü olan Malaya ayısı (Helarctos malayanus) ile aynı gövde ağırlığına sahip iken kıyısal bölgelerde yaşayan en büyük bozayıların erkekleri yaşayan en büyük ayı türü olan kutup ayısı ile benzer ağırlık ve büyüklüklere ulaşırlar. İç bölgelerde yaşayan bozayılar ise algılananın aksine genellikle küçük boyutludurlar ve ortalama bir aslan ile aynı boyutlarda olup erkekleri tahmini 180 kg civarında, dişileri ise tahmini 135 kg civarındadır; kıyılarda yaşayan bozayılar ise bu ağırlıkların iki katı civarındadır. Dünya üzerinde farklı bölgelerde yaşayan farklı alt türlere ait 19 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucunda erkek bozayıların ortalama ağırlığı 317 kg. olarak bulunurken farklı 24 popülasyon üzerinde yapılan inceleme sonucu dişi bozayıların ortalama ağırlığı 252 kg. olarak bulunmuştur.

Renkler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozayıların postları sıklıkla tam olarak kahverengi değildir. Postları uzun ve sık tüylerden oluşur, enselerinde orta uzunlukta görülen yeleleri alt türlere göre farklılık gösterir. Hindistan'da bozayılar üçleri gümüşi kızılımsı tüylere sahip iken Çin'de bozayılar boyun, göğüs ve omuzlarını kaplayan sarımsı-kahverengi ya da beyazımsı gerdanlıkları ile çift renklidirler. Çok iyi tanımlanmış alt türler içinde bile kahverenginin çok farklı tonlarına sahip olan bireyler görülebilmektedir. Kuzey Amerika bozayıları neredeyse siyah sayılabilecek koyu kahverengi ile neredeyse beyaz sayılabilecek krem rengi ya da sarımsı kahverengi arasında farklı renklere sahiptir ve bacakları genellikle daha koyu renklidir. Kuzey Amerika bozayılarının sırtındaki tüylerin uçları beyazımsı kahverengi kökleri ise kahverengimsi siyah renktedir. Amerikan kara ayısının tarçın renkli Ursus americanus cinnamomum alt türü dışında günümüzde yaşayan ayılar içinde tipik olarak kahverengi olarak görünen tek ayı türü bozayıdır. Kış aylarında postları özellikle kuzeyde yaşayan alt türlerde çok uzun ve sık tüylerden oluşur ve tüyler omuz başında 11 ila 12 cm. uzunluğa erişir. Kış tüyleri ince olmasına rağmen dokunulduğunda sert olarak hissedilir. Yaz mevsimi postu ise daha kısa ve seyrek tüylerden oluşur, uzunluğu ve tüy yoğunluğu coğrafi dağılıma göre farklılık gösterir.

Pençe ve ayaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozayıların pençeleri çok büyük ve eğridir. Ön pençeleri arka pençelerinden daha uzundur. Pençeler 5 ila 6 cm uzunluğa erişir ve eğri boyunca ölçüldüğünde 7 ila 10 cm'e ulaşırlar. Genellikle uçları açık renkli olmak üzere koyu renkli olan pençeler bazı alt türlerde tamamen açık renklidir. bozayıların pençeleri Amerikan kara ayılarının (Ursus americanus) pençelerinden daha uzun ve daha düzdür. bozayıların pençelerinin ucu küt iken kara ayının pençelerinin ucu sivridir. Pençe yapıları ve aşırı ağırlıkları nedeniyle bozayılar kara ayılar gibi ağaçlara tırmanamaz ancak nadir olarak dişi bozayıların ağaçlara tırmandığı da görülmüştür. Kutup ayısının pençeleri de boz ve kara ayılara göre farklılık gösterir. Muhtemelen buz üzerinde hareket edebilmek ve hareketli avları yakalayabilmek için kutup ayılarının pençeleri daha kısa ama geniş ve daha kıvrık olarak evrimleşmiştir. bozayıların ayakları da oldukça geniştir. Erişkin bozayıların arka ayakları tipik olarak 21 ila 36 cm. uzunluğunda iken ön ayakları yaklaşık %40 daha kısadır. Orta boyutlardaki bozayıların dört ayağının da genişliği ortalama 17,5 ila 20 cm.dir. Kıyılarda yaşayan büyük bozayı alt türleri ile Alask bozayılarında arka ayak uzunluğu 40 cm.'ye genişliği de 28,5 cm.'ye ulaşırken çok büyük ALaska bozayılarında arka ayak uzunluğu 46. cm'ye kadar ölçülmüştür. bozayılar günümüzde yaşayan ayı türleri içinde omuzları üzerinde kamburu olan tek ayı türüdür. Tamamen kas dokusundan oluşan bu kambur besin ararken kullanılan yeri kazma işleminde daha fazla güç alabilmek için evrimleşmiş olabilir.

Dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozayılar bir zamanlar Asya'nın çoğu bölgesinde, Afrika'da Atlas Dağları'nın bazı kısımlarında ve muhtemelen Avrupa'nın tamamına yakınında ve Kuzey Amerika'da yaşamaktaydı ancak günümüzde bazı bölgelerde soyları tamamen tükenmiş ve diğer bölgelerde de popülasyonları büyük oranda azalmıştır. Dünya üzerinde yaşayan yaklaşık 200.000 kadar bozayı kalmıştır. En büyük popülasyon 120.000 kadar bozayı ile Rusya'dadır, daha sonra sırasıyla ABD'de 32.500, Kanada'da 25.000 ve Romanya'da da 5.000'lik popülasyonlar gelir. bozayı günümüzde şu ülkelerde görülmektedir: Afganistan, Arnavutluk, Andorra, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Bhutan (muhtemelen soyu tükenmiş), Bosna ve Hersek, Bulgaristan, Kanada, Çin, Hırvatistan, Çekya, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Yunanistan, Hindistan, İran, Irak, İtalya, Japonya, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Kuzey Makedonya, Moğolistan, Karadağ, Nepal, Kuzey Kore, Norveç, Pakistan, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, ABD ve Özbekistan.

Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu, Kafkaslar, Orta Doğu ve Orta Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyanın bu bölgesinde bozayılar kuzeyde Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan'dan güneye doğru Türkiye üzerinden Irak'ın en kuzeyi ile İran'ın batısı ve kuzeyine kadar olan yerde öbek öbek bazı alanlarda, Kazakistan'ın kuzeydoğusuna, Özbekistan'ın güneydoğusuna ve Kırgızistan'ın kuzeyinde kadar olan kesimlerde de fasılalarla yaşamaktadır. Bu ülkelerde bulunan bozayı popülasyonları genellikle çok küçük ve parçalıdır. Dolayısıyla genetik izolasyon riskleri çok yüksektir ve geçmişte dağıldıkları yaşam alanlarının çok küçük kısımlarında yaşamaktadırlar.

Güney Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Nepal'in Himalayalar bölgesinde bozayı Manaslu Koruma Alanı'nda yaşar. Muhtemelen Bhutan'ın kuzeyinde ve Myanmar'ın kuzeyinde de yaşamaya devam etmektedir ancak günümüzde bu ülkelerde bulunduğuna dair kanıt yoktur.

Doğu Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya'nın hemen hemen her yerinde yaşayan bozayı, buradan güneydoğuya doğru gidildikçe Kuzeydoğu Çin'in küçük bir bölgesinde, Çin'in batısında ve Kuzey Kore'nin bazı bölümlerinde bulunur. Daha da batıya gidildiğinde ise dünya üzerindeki dağılımının en güney noktalarına ulaşılır: Pakistan'ın kuzeyinde belirli noktalarda, Afganistan'da, Hindistan'ın kuzey bölgelerinde özellikle Cemmu ve Keşmir'de ve Himaçhal Pradeş'te bulunurlar.

Evrim ve taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozayı bilimsel taksonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim insanları tarafından ayı türlerini ve alt türlerini tanımlamak çok sayıda farklı yöntem kullanılmaktadır ancak bu yöntemlerin hiçbiri tek başına yeterli değildir. Aynı belirli alt tür kümesini listeleyen birkaç bilimsel otorite tarafından bozayı taksonomisi ve alt tür sınıflandırması "zorlu ve çetrefilli" bir iş olarak betimlenmiştir. Günümüzde muhtemelen genetik analizler bozayı alt türleri ve adlandırması için bilimsel olarak en önemli ve etkin yöntemdir. Genellikle genetik analizler tür sınıflandırmasından çok klâd terimini kullanır çünkü tek başına genetik analizler bir biyolojik türü tanımlayamamaktadır. Genetik incelemelerin çoğu ayıların ne kadar yakın akraba olduğunu ya da aralarındaki genetik mesafeyi gösterir. Günümüzde geçerliliği olmayan ve her birinin kendine özgü ismi olan yüzlerce bozayı alt türü bulunmaktadır ve bu durum kafa karıştırıcı olabilmektedir: Hall (1981) 86 farklı ayı alt türünü listelerken 90 kadar farklı alt tür de önerilmiştir. Ancak son zamanlarda yapılan DNA analizleri yaşayan tüm bozayıları içine alan beş klâd tanımlarken, 2017 yılında yapılan filogenetik bir araştırma bir tanesi kutup ayılarına ait olmak üzere dokuz klâd olduğunu ortaya çıkarmıştır. 2005 yılı itibarıyla ise hâlâ yaşayan ya da yakın geçmişte soyu tükenmiş 15 bozayı alt türü bilimsel çevreler tarafından genel olarak tanınmaktadır.

Bütün bozayı alt türlerinin sayısı üzerine olduğu kadar bozayıların kutup ayısı ile olan tam ilişkisi de tartışmalı bir konudur. Kutup ayısı bozayıdan görece yakın zamanda ayrılmış bir türdür. Tam olarak kutup ayısının türleşerek bozayıdan ayrıldığı nokta belli değildir ancak genetik analizler ve fosiller üzerinde yapılan araştırmalar bu ayrım noktasını 400.000 ila 70.000 yıl öncesine koymaktaysa da son zamanlarda yapılan araştırmalar bu noktayı 250.000 ila 130.000 yıl öncesine koymaktadır. Bazı farklı tanımlamalara göre bozayı, kutup ayısı için bir paratür olarak tanımlanabilir.

Yakın geçmişte insanların neden olduğu popülasyon parçalanması dışında, DNA analizleri Kuzey Amerika'da yaşayan bozayı popülasyonunun birbirine bağlı tek bir popülasyon sisteminin parçası olduğunu gösterir ancak muhtemelen son Buzul Çağı'nın sonundan beri izole olmuş olduğu düşünülen Kodiak Takımadası'nda bulunan popülasyonlar ya da alt türler bu genellemenin istisnasıdır. Bu veriler U. a. gyas, U. a. horribilis, U. a. sitkensis ve U. a. stikeenensis alt türlerinin belirgin olarak ayrı ve kendi içinde birleşik gruplar oluşturmadığını ve daha doğru bir tanımlamanın ekotip olduğunu gösterir. Örneğin Alaska'nın herhangi bir bölgesinde bulunan bozayılar daha uzaklarda bulunan bozayı popülasyonlarından çok komşu olarak yaşadıkları Kuzey Amerika bozayılarına daha yakın akrabadır. Morfolojik farklılıkların daha çok boz ayıların zengin somon kaynaklarına erişimi ile ilgili olduğu görülmektedir. Kuzey Amerika bozayıları daha yüksek rakımlarda ve bitkisel besinlerin diyetlerinin temelini oluşturduğu kıyıdan uzak bölgelerde yaşamaktadır. Alexander Takımadaları'nın ayılarının tarihçesi olağan dışıdır çünkü burada yaşayan bozayılar kutup ayısı DNA'sına sahiptirler. Bunun kökeninin Pleistosen Çağı'nda burada kalan kutup ayısı popülasyonu olduğu sanılmaktadır ancak o zamandan beri takımadaların anakara ile bağlantısı açıldığından ve anakara popülasyonu ile erkeklerin karışmasından bu ayıların genomlarının %98'i bozayı kökeni içermektedir.

bozayı alt türleri aşağıdaki gibi listelenmiştir:

Palearktik biyocoğrafik bölgesi (Avrasya ve Kuzey Afrika)[değiştir | kaynağı değiştir]

Alt tür adı	Resim	Dağılımı	Özellikleri/Yorumlar
Ursus arctos arctos – Avrasya bozayısı		Avrupa'da yaşayan popülasyonlar dışında Rusya'nın batısı ve Kafkasya'da da bulunur. Rusya'da Yamalo-Nenets Özerk Okrugu'nda Yenisey Nehri'ne kadar uzak doğuya ve Novosibirsk Oblastı'na kadar güneye kadar uzanan ve U. a. collaris alt türü ile karıştığı bölgede de görülebilir.	Baskın olarak koyu ve canlı kahverengi bir posta sahiptir ve açık renkli bireylere nadiren rastlanır, koyu pençeleri olan orta boyutlarda bir alt türdür, Rusya'da yaşayan Avrasya bozayıları Avrupa'da yaşayanlara göre daha iridir, bunun nedeninin daha az avlanmaları olduğu düşünülmektedir.
Ursus arctos beringianus – Kamçatka bozayısı		Ohotsk Denizi'ni çevreleyen kıyılarda Şantar Adalarına kadar uzanan bölgede, Kolıma, Şelihov Körfezi'nin çevresindeki topraklarda, Kamçatka Yarımadası'nda ve Paramuşir Adasında bulunur.	Ağzı ve burnu geniş olan oldukça büyük bozayı alt türü. Genel olarak koyu renkli posta sahiptir, bazı hayvanlar hemen hemen karamsı kahverengidir ama genellikle sırtlarının üzeri soluk renklidir. Kıyıdan uzaklaştıkça U. a. collaris ile karışır. Kutup ayısının, Alaska bozayısının ve Alaska Yarımadasında yaşayan bozayıların atası olduğu düşünülmektedir. Middendorff Büyük Şantar Adası'ndan bir örnek üzerinden tanımladığı bu bozayının dağılımını Sibirya'nın doğu kıyısı ile Japonya olarak vermiştir.
Ursus arctos collaris – Doğu Sibirya bozayısı		Yenisey Nehri'nden güneyde Moğolistan'ın kuzeyinde Altay Dağları'na kadar Sibirya'nın çok büyük bir bölümünde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin en kuzeyi ile Kazakistan'ın kuzeyinde yaşar. Dağılımının en kuzey noktası Taymır Yarımadası'nın güneybatısı ile Anabır Nehri'ne kadar uzanır. Tüm Avrasya bozayı popülasyonları içinde en uzak doğuya kadar yayılan bu alt tür Çukotka'nın doğusunda Bering Boğazı'nın kıyılarına kuzeyde de Çukçi Denizi'nin kıyılarına kadar dağılmıştır.	Bu alt türdeki bozayıların çoğu koyu renklidir ama bazılarıAlaska bozayıları kadar soluk renkli olabilir. Boyutları U. a. arctos ile U. a. beringianus arasındadır ve ana alt türden orantısal olarak daha büyük bir kafatasına sahiptir. Yakutistan'ın subarktik bölgelerinde diğer bölgelere göre daha küçük boyutlarda olduğu kaydedilmiştir.
Ursus arctos crowtheri – † Atlas ayısı (soyu tükenmiş)		Yaşadığı dönemde yaşam alanı Atlas Dağları ile Kuzey Afrika'da Fas'tan Libya'ya Atlas Dağlarına komşu olan bölgelerdi.	Yaşayan son Atlas ayısının 1890'larda avlandığı düşünülmektedir.
Ursus arctos isabellinus – Himalaya bozayısı		Nepal'in kuzeyi, Hindistan'ın kuzeyi ile kuzeydoğusu, Pakistan'ın kuzeyi, en kesintisiz olan güncel yaşam alanı ise Cemmu ve Keşmir.	Kızılımsı kahverengi ya da kum rengi postu, uçları gümüş rengi kılları ve görece büyük kulakları ile fiziksel olarak oldukça farklılık gösterir. Asya kıtasında bulunan tüm bozayılardan daha küçüktür. Yüksek irtifa ormanları ile ALp tipi çayırları tercih eder. Kritik tehlike altındadır.
Ursus arctos pruinosus – Tibet ayısı		Tibet Platosu; Himalayalar'da bulunan bazı ayıların aslında Tibet Platosu'nda yaşayan popülasyondan ayrılmış bazı bireyler olduğu kaydedilmiştir.	Uzun ve kaba tüylere sahip orta boyutlarda bir alt türdür. Hem koyu hem de açık renkli postlu hayvanlarla karşılaşılmıştır ancak orta koyuluktaki post rengi baskındır. Boyun çevresinde, göğüs ve omuzlarda tüyler sarımsı kaverengi ya da beyazımsıdır ve sıklıkla diğer bozayıların erişkinlerinde görülmeyen şekilde bir gerdanlık şeklindedir. Himalaya bozayısı gibi kulaklar görece belirgindir. Kafatası görece basık koana, kemer şeklinde damağı ve büyük dişleri ile farklılık gösterir.
Ursus arctos lasiotus – Hokkaido bozayısı		Rusya: Kuril Adaları'nın güneyi, Sahalin, Stanovoy Sıradağları'nın güneyinde Primorskiy Krayı, Ussuri Nehri/Amur Nehri bölgeleri, Çin: Heilongjiang, Japonya: Hokkaidō, Honshū (son Buzul Dönemi'nde), Kore Yarımadası: Kuzey Kore, Rebun ve Rishiri Adalarında 13. yüzyıldan itibaren soyu tükenmiştir.	Ursus arctos lasiotus alt türü boyut olarak oldukça değişkenlik gösterir. Anakara Rusyası'nda kafatası boyutları boyut olarak Kamçatka bozayısı ile benzer olduğunu gösterir. Buna karşın Hokkaidō'da yaşayan popülasyon, kuzeyde yaşayan bozayılar içinde en küçük boyutlara sahiptir. Yine de Hokkaidō'dan bireylerin 400 ila 550 kg ağırlığa erişebildiği de kaydedilmiştir. Bu ayının U. a. horribilis alt türünün atası olduğu düşünülmektedir. Muhtemelen ortalama olarak en koyu renkli popülasyondur ve bazı örnekleri hemen hemen tamamen kara postludur. Ancak daha açık kahverengi ve geçiş formlarına da rastlanır.
Ursus arctos syriacus – Suriye bozayısı		Güney Kafkasya, Irak, Türkiye (Anadolu), İran, Afganistan'ın batısı, Lübnan'ın doğusu, Pakistan, Himalayalar'ın batısı, Pamir-Alay ve Tanrı Dağları. Tarihî olarak İsrail'de Suriye'de yaşamış olsa da artık bu ülkelerde soyunun tükendiği düşünülmektedir.	Suriye bozayısı açık renkli pençelere sahip orta ile küçük yapılı bir bozayıdır. Bu popülasyon kökleri siyah beyazımsı açık renkli tüylere sahiptir.
Ursus arctos priscus – † Bozkır bozayısı (soyu tükenmiş)	Yok	Sibirya	Step bozayısı tarihöncesi dönemde Sibirya gibi yerlerde yaşamış bir bozayı alt türüdür.

Nearktik biyocoğrafik bölgesi (Kuzey Amerika)[değiştir | kaynağı değiştir]

Alt tür adı	Resim	Dağılımı	Özellikleri/Yorumlar
Ursus arctos californicus – † Kaliforniya bozayısı (soyu tükenmiş)		Kaliforniya, çoğunlukla Sierra Nevada'da ve bazı kıyısal bölgelerde.	Bilinen en son Kaliforniya bozayısı 1922'de avlanmıştır. Müzelerde bulunan doldurulmuş örnekler bu popülasyonun tamamen altın rengi - kahverengi tüylere sahip olduğunu gösterir. Kuzey Amerika bozayısında oldukça büyük yapılı ve daha geniş bir ağza ve burna sahiptiler.
Ursus arctos dalli – Dall Adası bozayısı	Yok	Dall Adası, Alaska.	Çok iyi tanımlanmamış, muhtemelen Kuzey Amerika bozayılarının kıyılarda yaşayan bir varyasyonu, ancak böyle bir bağlantı genetik olarak muğlaktır.
Ursus arctos gyas – Alaska Yarımadası bozayısı		Aleut Adaları'ndan en batıda Unimak Adası'na kadar Alaska kıyıları, Alaska Yarımadası'ndan Kenai Yarımadası'na kadar.	Bazı biyologlar tarafından U. a. middendorffi ile aynı alt tür olarak değerlendirilir. Erişkin erkeklerin bilinen boyutları temel alındığında eğer gerçek bir alt tür ise Alaska bozayısının boyutlarına eş boyutlarda hatta daha büyüktür.
Ursus arctos horribilis – Kuzey Amerika bozayısı		Alaska'nın çoğu bölgesi, Yukon, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolumbiyası, Alberta'nın batısı, Montana'nın batısı ve Wyoming'in kuzeybatısı.	Kuzey Amerika bozayısı orta ile koyu kahverengi postu ve uçlara doğru griy ya da sarı tüyleri ile ayırt edilir. Çevresel koşullara bağlı olarak boyutları çok değişkendir. Oldukça yüksek bir uyum sağlama özelliği ile ılıman iğne yapraklı ormanlarda, ılıman yağmur ormanlarında, yarı kurak çalılıklarda, tundrada ve çayırlıklarda yaşayabilir.
Ursus arctos middendorffi – Alaska bozayısı		Kodiak, Afognak veShuyak Adaları (Alaska), Alaska'nın batı ve güney kıyılarında görülen diğer formları da içerdiği önerilmektedir.	bozayının ayırt edilebilen en büyük boyutlu alt türüdür ancak kıyılarda yaşayan diğer bozayı alt türlerinin aynı boyutlara erişmesi mümkündür. Ortalama kahverenkli, Asya'nın doğusundaki alt türler kadar koyu olmayan ve Kuzey Amerika bozayısından daha koyu renkli posta sahiptir.
Ursus arctos sitkensis – ABC Adaları ayısı ya da Sitka bozayısı		Admiralty Adası, Baranof Adası ve Chichagof Adası, Alaska'nın "ABC Adaları".	Diğer bozayılardan çok kutup ayısı ile daha yakın akraba olarak görünse de Kuzey Amerika bozayıları içinde en koyu renklisidir. Boyutları Alaska'nın içlerinde yaşayan Kuzey Amerika bozayıları ile benzerdir. Bu alt tür Waits ve diğerleri tarafından "clade II" olarak adlandırılır ve daha önceden Hall ta<rafından U. a. sitkensis, Kurtén tarafından da U. a. dalli alt türü olarak tanımlanmıştır.
Ursus arctos stikeenensis – Stickeen bozayısı	Yok	Britanya Kolumbiyası'nın kuzeybatısında Stikine Nehri'nden Skeena Nehri'ne kadar.	Ayrı bir alt tür olarak tanımlandığı gibi U. a. horribilis alt türünde de sınıflandırılabilmektedir. Diğer Kuzey Amerika bozayısı popülasyonlarından daha büyük boyutludur ve erkekleri Alaska kıyılarında yaşayan üyük ayıların boyutlarına ulaşabilir.
Ursus arctos (Ungava popülasyonu) – †Ungava bozayısı (soyu tükenmiş)		Québec'in kuzeyi ile Labrador	Quebec'te bulunan bozayılar ile ilgili tarihsel kayıtlar günümüz biyologları tarafından genellikle göz ardı edilmektedir. 1975 yılında antropolog Steven Cox Labrador'da bir bozayı kafatası bularak buradaki popülasyonun bir zamanlar var olduğunu kanıtlamıştır.

Melezler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Amerika bozayısı ile kutup ayısı melezi nadir rastlanan bir ayı melezidir. Hem esaret altında hem de yaban hayatında görülen bir melezdir. 2006 yılında doğal ortamda bu melezin oluşması Kanada'nın Arktik bölgesinde avlanan garip görünümlü bir ayının DNAsının test edilmesiyle kanıtlanmıştır. Daha sonra aynı bölgede soyu tek bir dişi kutup ayısından gelen 7 ayrı melez daha tanımlanmıştır. Daha önceden bu melez hayvanat bahçesinde üretilmişti ve doğal yaşamda varolduğuna dair bilimsel kanıtı bulunmadığı için kriptid olarak nitelendirilmekteydi.

Ayıların genomlarının analizi Pleistosen'de kutup ayısı DNA'sının bozayı DNA'sına doğru geri melezlemesi dahil olmak üzere Ursus cinsinin evrimi sırasında türler arasında geri melezleme olduğunu göstermiştir.

Eskiden alt tür olarak kabul edilenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski alt tür adı	Resim	Dağılımı	Özellikleri/Yorumlar
Ursus arctos gobiensis – Gobi ayısı		Gobi Çölü	Gobi Çölü'nde oldukça ender rastlanan bir ayı olan Gobi ayısı vahalarda ve kayalıklarda yaşayarak çöl yaşamına adapte olmuştur. Oldukça küçük ve soluk renkli bir posta sahip olan Gobi ayısı Tibet ayısının beyaz gerdanlık özeliğine sahip değildir. Filogenetik analiz Gobi ayısının aslında Himalaya bozayısının soyu tükenmekte olan bir popülasyonu olduğunu göstermektedir. Bir zamanlar Gobi ayıları Batı Çin'de muhtemelen Tibet ayısı ile aynı bölgelerde yaşamakta ve aralarında çiftleşmekteydiler ancak günümüzde bu bölgede ayıların soyu tükenmiştir.
Ursus arctos marsicanus – Apenin bozayısı		Marsica, merkezî İtalya	Marsica bölgesinde tahminî olarak 40 ila 50 birey ayı kalmıştır. Bilimsel olarak kabul olmamış bu alt türün Avrasya bozayısının bir popülasyonu olduğu düşünülmektedir.
Ursus arctos nelsoni – †Meksika bozayısı (soyu tükenmiş)		En küçük boyutlu Kuzey Amerika bozayısı olan Meksika bozayısı soyu tükenmeden önce Chihuahua, Coahuila ve Sonora eyâletlerinin bulunduğu Meksika'nın kuzeyi ile Arizona, New Mexico ve Teksas eyâletlerinin bulunduğu kuzeybatı ABD'de de yaşamaktaydı.	Bu ayının hem ABD'de hem de Meksika'da büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine karşı engel olması nedeniyle soyu tüketilene kadar avlanıldığı düşüülmektedir. Ender olarak görülmeye 1930'larda başlanmış en son kaydedilmiş canlı ayı ise 1962 yılındadır. Kurak koşullar altında yaşama becerisi ile ayırt edilebilen bu ayılar Meksika'nın hem iğne yapraklı ormanlarında hem de Sonora Çölü'nün kanyonlarında yaşayabilmekteydi.
Ursus arctos pyrenaicus – İber bozayısı ya da Cantábrica bozayısı, günümüzde Avrasya bozayısı (Ursus arctos arctos) ile aynı alt tür olarak kabul edilmektedir.	Resimler için Eroski makalesine (İspanyolca, Katalanca, Baskça ve Galiçyaca) ve Fauna Ibérica'ya, (İspanyolca) 2 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bakınız.	İber Yarımadası, asıl olarak Cantábrica Dağları ile Galiçya tepeleri ve Pireneler.	Yakın zamana kadar bu ayı ayrı bir alt tür olarak kabul edilmekteydi ancak günümüzde U. a. arctos alt türünün bir popülasyonu sayılmaktadır. DNA araştırmaları üzerine bulunan bilimsel kanıtlar Avrasya bozayısının iki ayrı soya ayrıldığını göstermektedir: "Günümüz Avrasya bozayısı popülasyonlarında iki ana mitokondriyal dala ayrılan bariz bir farklılık görülmektedir. Bu popülasyonlar Rusya, Kuzey İskandinavya ve Doğu Avrupa popülasyonlarından oluşan doğu soyu (clade IIIa, Leonard et al. 2000) ve Güney İskandinavya, Pireneler popülasyonlarını da içine alan İber Yarımadası kaynaklı (clade I, Leonard et al. 2000) ve İtalya-Balkan Yarımadası kaynaklı (Taberlet et al. 1994; ayrıca Kohn et al. 1995) iki gruptan oluşan batı soyu olarak iki soya ayrılır. Bunlara ek olarak Kuzeybatı Moldova'da fosilaltı kaynaklara ve günümüz popülasyonlarının mitokondriyal DNA analizlerine göre Karpatlarda izole bir soy olduğu da önerilmiştir (Sommer & Benecke 2005; Saarma et al. 2007)." İber bozayısı İber Yarımadası'nda yaşayan en büyük yabani hayvan olmasına karşın bozayılar içinde en küçük boyutlara sahip olan ayılardan biridir. Erişkinlerin ortalama ağırlığı 92 ila 180 kg. arasında değişir. Post rengi soluk krem renginden koyu kahverengine farklılık gösterir ancak her seferinde pençeler siyaha çalan koyu renkte olup tüylerin ucu ise sarımsıdır. İspanya'da yaşayan bozayı popülasyonu tehlikedeki türler arasında sayılır. Pireneler'de bulunan bozayı popülasyonunun çoğu Slovenya'dan sokulmuş ayılara dayanır, yöreye özgü bir ya da iki erkek ayı kalmıştır.

Türkiye'de[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de insanlar tarafından evcilleştirilmiş ya da avcılar tarafından yaralanmış bozayılar, Bursa Karacabey'de bulunan Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı'na ait Ovakorusu Ayı Barınağı'nda uzman veterinerler gözetiminde rehabilite edilerek, başta Uludağ Milli Parkı olmak üzere çeşitli bölgelerde ait oldukları vahşi doğaya bırakılmaktadırlar.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^
^ ^a ^b ^c Servheen, C., Herrero, S., Peyton, B., Pelletier, K., Moll, K., & Moll, J. (Eds.). (1999). Bears: status survey and conservation action plan (Vol. 44) . Gland: IUCN.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h
^
^
^ ^a ^b
^ en, C., Darling, L. M., & Archibald, W. R. (1990). The status and conservation of the bears of the world (No. 2). International Association for Bear Research and Management.
^ ^a ^b ^c ^d ^e
^
^ ^a ^b
^ Servheen, C., Darling, L. M., & Archibald, W. R. (1990). The status and conservation of the bears of the world (No. 2). International Association for Bear Research and Management.
^ Himalayan brown bears now critically endangered 16 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Euronews.com. 6 January 2014
^
^ " boz" Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 14 Aralık 2008.
^
^
^ Parker, S. P. (1990). Grzimek's encyclopedia of mammals. McGraw-Hill, New York. 0-07-909508-9 (set).
^ Nowak, R. M. (1999). Walker's mammals of the world (Vol. 1). JHU Press.
^
^
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Feldhamer isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^
^
^ ^a ^b
^ ^a ^b Swenson, J. E. (2000). Action plan for the conservation of the brown bear in Europe (Ursus arctos) 20 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (No. 18-114). Council of Europe.
^
^ ^a ^b ^c ^d Bear Anatomy and Physiology from Gary Brown's The Great Bear Almanac, Lyons & Burford, Publishers, 1993
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Mammals of the Soviet Union Vol.II Part 1a, SIRENIA AND CARNIVORA (Sea cows; Wolves and Bears), V.G Heptner and N.P Naumov editors, Science Publishers, Inc. USA. 1998. 1-886106-81-9
^ Heptner, "Sirenia and carnivora (Sea cows; Wolves and Bears)"
^ Seryodkin, I. V. (2016). Behavior of Brown Bears During Feeding in the Sikhote-Alin. Achievements in the Life Sciences.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Herrero, S. 1972 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Stirling, I., & Guravich, D. (1998). Polar bears. University of Michigan Press.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Hunter isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^
^ Whitaker, J. O., & Elman, R. (1996). National Audubon Society Field Guide to North American Mammals (p. 992). New York: Knopf.
^ Novak, M., Baker, J.A., Obbard, M.E. & Malloch, B. (1987). Wild furbearer management and conservation in North America. Ontario Ministry of Natural Resources.
^
^
^
^
^
^
^
^ Wilson, D. E. and S. Ruff. (1999). The Smithsonian Book of North American Mammals. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.
^
^
^
^
^ ^a ^b
^ ^a ^b ^c ^d
^ Ursus arctos 22 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ITIS
^
^
^
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; kurten1964 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^
^
^ ^a ^b ^c
^
^
^ ^a ^b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; evolution isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^
^ ^a ^b
^ Bryden, H. A. (ed.) (1899). Great and small game of Africa Rowland Ward Ltd., London. Pp. 607–608.
^
^ 『野生動物調査痕跡学図鑑』 p.356
^ Kamchatkan Bear 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. iza-yoi.net
^ 体重４００キロのヒグマ捕獲　なぜ巨大化？ 19 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. news24.jp (12 October 2015)
^ 体重４００キロのヒグマ捕獲なぜ巨大化？｜日テレNEWS24 19 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. News24.jp (2015-10-12). Retrieved on 2016-12-12.
^ ^a ^b
^
^ ^a ^b
^ Burt. Henry W. (1952) A Field Guide to the Mammals. s. 42.
^ Baryshnikov, G. F. (2007). Fauna of Russia and neighbouring countries. Mammals. Ursidae.
^ Miller, S., & Sellers, R. A. (1992). Brown bear density on the Alaska Peninsula at Black Lake, Alaska. State of Alaska, Department of Fish and Game, Division of Wildlife Conservation.
^
^
^ ^a ^b
^ SPECIES VARIATION with literature reports for the Brown bear – Ursus arctos 22 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. twycrosszoo.org
^ Lloyd, K. A. (1979). Aspects of the ecology of black and grizzly bears in coastal British Columbia 19 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Doctoral dissertation, University of British Columbia.
^ Bunnell, F. L., & Tait, D. E. N. (1981). "Population dynamics of bears—implications", pp. 75–98 in Dynamics of large mammal populations. John Wiley and Sons, New York, New York, USA. 0471051608.
^ ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^
^
^
^
^
^
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Balint isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^
^
^
^
^ ^a ^b
^ ^a ^b
^
^ Cuántos osos hay y dónde viven. Fundación Oso Pardo – distribution maps and population from 2008 (İspanyolca)
^ DEPANA 25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – detailed distribution maps and census information from 2009 (in Catalan).
^ The Cantabrian Brown Bear Ursus arctos arctos 22 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. picos-accommodation.co.uk.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Datvi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Otorite kontrolü	BNF: cb119654174 (data) GND: 4146492-8 LCCN: sh85017246 LNB: 000255684 NDL: 01067593 NKC: ph115258 NLI: 987007292435005171

Kategori:

Asgari endişe altındaki türler
Asgari endişe altındaki hayvanlar
Ayıgiller
Arktika faunası
Avrupa memelileri
Azerbaycan'daki memeliler
Holarktik biyocoğrafik bölgesi faunası
Norveç'teki memeliler
Rusya'daki memeliler
Türkiye'deki memeliler
Avrasya megafaunası
Kuzey Amerika megafaunası
Kuzey Asya megafaunası
Leşçiller
Carl Linnaeus tarafından adlandırılmış taksonlar
Boz ayılar
Kürk ticareti
Asya memelileri
Kuzey Amerika memelileri
Arktika memelileri
Rusya'nın ulusal sembolleri