Dünnää gagauzların I-ci kongresi
Dünnää gagauzların I-ci kongresi — geçti 2006-cı yılın iyül ayın 20-21 günneri arası Gagauziyanın baş kasabasında Komrat'ta.
Karar
diiştirBu kongres olsun deyni, Gagauziya öndercilerinin kararına hem teklifinä görä, Moldova pravitelstvosu kendi kararını aldı. Bunun için Moldova pravitelstvosu No. 1311-39 Kararını imzaladı. Kongresı geçirmäk için komisiya kuruldu. Kongresä, Moldovada yaşayan gagauzları saymadaan, 14 devlettän delegaşiyalar katıldılar: Avstraliya, Amerika Birleşik Devletläri (ABD), Azerbaycan, Belarus,Bulgariya, Daniya, Germaniya, Grețiya, Kanada, İspaniya, Romıniya, Rusiya, Türkiyä, Ukraina. Bundan kaarä Kongresä Moldovada bulunan diplomatlar da katıldılar. Delegatların sayısı 250 kişidän zeedäydi. Kongresin çalışmasında Moldova prezidenti Vladimir Voronin pay aldı. Kongres için Komratı tertipledilär, eni gelini gibi donakladılar. Herersi pırılpırıl yalabardı. Kongres günündä Komrat musaafirleri kabletmää hazırdı.
Liturgiya
diiştirKongres Komrat klisesindä olan liturgiyaylan başladı. Liturgiyeyı Moldova Mitropolitı Vladimir götürdü. Ona yardımcı oldular Gagauziyadan hem Bulgariyadan popazlar. Liturgiyanın çeketmesindän taa sonuna kadar klisedä Moldova prezidenti Vladimir VORONİN hem Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik, GHT Başı Stepan Esir, Moldova parlamentinin deputatları, delegaşiya azaları, başka musaafirlär bulundular. Liturgiya bittiktän sora Mitropolit Vladimir ii sözlän danıştı klisedä bulunannara hem kongresin çalışmaları faydalı olsun deyni duva etti.Moldova prezidenti Vladimir Voronin şükür etti Mitropolitä hem başka popazlara bu gözäl liturgiya için hem kısa bir nasaatlan klisedä bulunanara danıştı.
"Şan Aleyası"nda gezi
diiştirKlisedän sora hepsi insannar Gagauziyanın “Şan Aleyası”nın açılışında pay aldılar. Moldova Mitropoliti Vladimir kısa bir duvaylan “Şan Aleyası”nı ayozladı. Sora da Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik hem Moldova prezidenti Vladimir Voronin açılış şiridini kestilär. Bundan sora musaafirlär “Şan Aleyası”nda bulunan, başta aydınnadıcımız Mihail Çakir olarak, gagauz bilim adamnarın, yazıcının, Soţialist çalışmasında Geroyların, Sovetlär Birlii Geroyunun, askerlerin, çekistlerin, revolüţionerlerin hem Komrat kalkıntı öndercilerinin nışan taşlarınan tanıştılar.
Açılmak
diiştirBu önemli işlerdän sora da Komrat kultura Evinin salonunda kongres başladı. Salonda, başka devletlerdän delegatlardan kaarä, Gagauziya küülerindän insannar, GHT deputatları, Moldovada bulunan diplomatlar vardılar. İlkin Moldovanın hem Gagauziyanın Gimnaları çalındı. Sora kutlamak sözünnän salonda bulunannara Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik danıştı: “Saygılı Moldovanın prezidenti, kongresin çok hatırlı pay alannarı, saygılı dostlar! Bütün gagauz halkın yaşamasında haklı var nicä demää bu bir büük olay. Seftä istoriyada 14 devlettän gagauzlar toplandılar kongresinä işbirlii problemneri, ruh hem kultura birleşmesi için.
Bizim halkımızın ilerlemäk kuruluşlarını meydana çıkarmaa. Önemliydir, ani kongres Gagauziyada geçer. Bizim halkımızın istoriyasında ilk sıra, ilk sefer haliz Moldovada millet avtonomiyası esabında, devletliini kurdular da kendibaşına ileri dooru geniş hakları kabul ettilär. Kongrestä bir zebillik soruş bakılacek. Bän mutlak bilerim, ani hepsi problemaları interesä görä açıklacez, eni, taazä çözmelär bulunacek. Herkezinizi kongresin çeketmesinnän kutlêêrım. İsteerim onun geçmesi bereketli olsun. Sizin da burada, bizim topraamızda, bulunmanız ii olsun. Saa olun!”
Moldova prezidentin lafları
diiştirBundan sora kutlamak için söz Moldova prezidenti Vladimir Voroninä verildi. Canabisi danıştı kongrestä pay alannara en sıcak bir sözlän. O sözün başlıı – “Moldovanın haşlak ürää”. Sayfalarımız dar olduu için bütünnä bu sözü tiparlamaa kolayımız yok, ama bir kaç parçacık o sözdän vereriz: “Bän bütün dünnää gagauzlarını Moldova'da selemleerim. Bän selemleerim bütün dünnää gagauzlarını bizim topraamızda, ani sizin sözünüzü, pay almanızı, sizin sevginizi bekleer......Herliim istäärseniz, Gagauziya büün halizdän Moldovanın haşlak ürää... Bu ürään düülmesinä görä herkerä var nicä karar almaa onun için, nicä giderlär işlär bizim memleketimizdä......Bän inanêrım, ani biz hepsimiz barabar görecez gagauz halkının, onun dilinin, onun kulturasının hem incäzanaatının renesansını...” Kendi sözünü Moldova prezidenti Vladimir Voronin gagauzça başardı: “Gagauzlara uzun ömür, saalık hem annaşmak olsun!”
Kongresin seftä günü (I payı)
diiştirKutlama sözlerdän sora kongres adına gelän telegramalar okundu. O telegramaların arasında Türkiyä 'nin 9-cu prezidentindän Süleyman Demireldän hem “TÜRKSOY” Başkanı, Azerbaycanın Rusiyada büükelçisi Polad Bülbülogludan telegramalar vardı. Bundan sora kongresin “Dünnää kartasında gagauzlar: oluşmak hem birleşmäk problemaları” adlı birinci çalışma oturuşu başladı. Burada beş doklad (beşi da rus dilindä) okundu. İlk dokladı “Respublika Moldovada gagauzların avtonomyası hem devletlerdä toplu yaşayan gagauzlar: işbirliin perspektivaları” Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik okudu.
Taa ötää şu dokladlar okundu: “Etnika arası ilişkileri çerçevesindä Moldova respublikasının devlet politikası” (O.Gonçarova, Respublika Moldovanın azınnıklar departamentın direktoru), “Gagauz halkın kulturası: istoriya, büünkü günü, perspektivalar” (S.Bulgar), “Büünkü durumda insannarın kişiliinin kurulmasında bilimin hem üürediciliin eri” (M.KARA, Komrat develet universitetin rektoru), “Etnika arası ilşkilerindä ortak birleşmeklär için” (M.Guboglo, Moskva, Moldova bilim akademiyasının şannı akademii).
Kongresin ilk günü (II payı)
diiştirÜüledän sora Kongresä katılannar Gagauziya resim Galereyasının açılışında pay aldılar hem Komrat muzeyini gezdilär.
Gagauziya resim galereyası için söz çoktan gidärdi. Ama yıllar boyunca bu işi kimsey başa çıkaramazdı. Da te, şindi “Dünnää gagauzların I-ci kongresi” günnerindä bu iş aslıya çıktı. Galereyanın açılış şiridini Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik hem GHT Başı Stepan Esir kestilär. Bundan sora musaafürlär burada serilän Gagauziyanın hem dünnää resimcilerinin yaratmalarınnan tanıştılar. Hep bu gün galereyanın fondu taa bir resimä zenginnendi. O resimi TÜRKSOY Başkan yardımcısı Mustafa Balçik galereyaya baaşladı. Çok meraklı gezilär Komratın muzeyindä oldular. Çünkü muzey zaametçileri maasuz kongres için sergileri eniletmiştilär.
Konţert
diiştirAvşam üstü da Komrat kultura Evindä kongresä katılannara deyni büük bir konţert verildi. Konţerti Kişinêu organ zalının simfonika orkestrası açtı. Orkestraylan bilä gagauz operacıları Stepan Kurudimov hem Marina Radiş ariyaları çaldılar. Gagauz ansamblileri “Düz Ava” hem “Kadınca”, Greşiyadan hem Bulgariyadan gagauzlar kendi türkülerini, avalarını hem oyunnarını gösterdilär. Gagauz türkücüleri Mariya Kısa hem Nikolay Palik türkü çaldılar. Konţertin sonunda, açan konşertä katılannar, hepsi çıkıp sţenaya başladılar çalmaa türküyü “Yaşa, Halkım” (laflar – Todur Zanet 'in, muzıka – İlya Filevin) bütün zal ayaa kaltı. Var nicä demää, ani bu türküylän dünnää gagauzları halizdän birleştilär.
Avşam üstü Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik hepsi musaafirlerä deyni kendi adından imäk verdi.
Kongresin ikinci günü
diiştirKongresin ikinci günün ilk payı, iyül ayın 21-dä, Komrat Devlet Universitetindä geçti.. Konu birdi: “Sınır aşırı gagauzların cümne etnokultura birlikleri: aslılıkları hem problemaları”. Çalışmalar bölümnerdä oldu. Birinci bölümdä işbirlii hem biznes soruşları incelendi. Bölümü Gagauziya Başkanı Georgiy Tabunşçik götürdü. Burada söz alan Gagauziyanın iş adamnarı annattılar o mallar için, ani Gagauziyada yapılêr. Paylaştılar o fikirlärlän, angı uurda kongresä katılan başka devletlerdän iş adamnarınnan ortak çalışmalar olabilir.
Başka tekliflerdä bulundular. Musaafirlär da kendi işleri için annattılar. Sonunda Bulgariyadakı Varna kasabasından musaafir İvan Dobrev oradakı gagauzların yaşaması için annattı. (Söz gelişi İvan Dobrev eskidän admiraldı hem Bulgariya korunmak bakanın yardımcısıydı).
İkinci bölüm bilim hem üüredicilik soruşlarını inceledi. Burada en büük soruştu: nelär lääzım yapmaa da korumaa ana dilimizi.
Üçüncü bölümdä kultura hem incäzanaat konuları incelendi. Burada en önemli konular açıklandı: gagauzların ruhu, ana dili, adetleri, folkloru, literaturası hem başka.
Rezolüţiya
diiştirKendi çalışmasında son noktayı koyarak, kongres kendi rezolüţiyasını kabletti. Rezolüţiya kabledildiktän sora tribunaya, biri-biri ardı delgaţiyalar azaları çıkmaa başladılar. Onnar, delegaţiyalar adından (hepsi gagauzça) şükür ettilär kongresi hazırlayan insannara onun için, ani pek islää hazırladılar kongresi hem büük saygıylan hem sevgiylän karşladılar musaafirleri. Peydalandı umut, ani Gagauzların Birinci Bütündünnä Kongresindä koyulan temeldä gagauzların kaavi bir evi kurulacek hem, ani burada ekilän gagauzluk tenelerindän çok faydalı filizlär peydalanacek.
Gezilär
diiştirKongrestän sora musaafirlerä deyni Çadırdakı “At-Prolin” beygir fermasına bir gezi yapıldı. Fermanın direktoru Konstantin Keleş musaafirleri fermanın çalışmasınnan, burada bulunan beygirlärlän tanıştırdı. Sora da, musaafirlerä at yarışları gösterisi yapıldı. Ama ilktän, o yarışları siiretmää gidärkän, musaafirlerin çoyu, ipodromda bulunan üz yıllık bir punarın dolay yanını sarıp, serin tatlı suylan kendi susuzluunu geçirdilär. At yarışları bittiktän sora hepsi musaafirlär Beşalmanın “D.Kara-Çoban” adına istoriya hem etnografiya muzeyinä gezi yaptılar.