Hederlez: Revizyonlar arasındaki fark

Bu gündä bütün küü katıldıı at yarışları, sport oyunnarı, güreşlär yapılêr. Eskidän milli sport –— güreş yapılırdı. Klarnet, kemençä yada gayda havaları ötmesi altında, komşu küülerdän gelän güreşçilär serbest güreş yapardılar. Kazanannara paalı baaşış verilärdi. En paalı baaşış –— boyunda kırmızı şirit baalı olan koyundu. Çempion “pelivan”, koyunu omuzlarına alıp, güreş erini üç kerä dolaşardı. “Pelivan” olan kişiyä bir yılın içindä diil salt kendi küüyündä, ama başka küülerdä dä saygı gösterilärdi.

Laf “hederlez” geler gagauzlara arabların dilindän, onun maanası –— “yazın ilk günü”.

Hederlez -— gagauzların ilkyaz yortusu.Bu yortuya gagauzça taa deerlär Ay Görgi yortusu, Sveti Görgi Yortusu. Ay Görgi – iri hem ufak buynuzlu hayvannarın koruycusu.Ayoz büükzetşekän Georgi duudu . Küçük Aziyanın bir dolayında, Kapadokiyada, bilinmiş, saygılı hem zengin hristian anadan- bobadan. O vakıtlarda padişahlık edärdi imperator Dioklitian, angısı en titsi koolardı hristiannarı.

Bu yortunun en önemli parçaları - adetlär, angıları baalı hayvancılıklan, suylan, ot dünnäsınnan. Bunnar tabiatın yarılamz elementları. Nicä yazêêr E.N.Kvilinkova: “ Hederlezä“Hederlezä karşı karılar toplardılar türlü ilaççılık otları da kaynadardılar onnarı. Sabaalän erken, Hederlez günü yıkanırdılar o suda. Taa gün duumadan çiilän ikardılar ellerini, ayklarını, gözlerini deyin saa hem kaavi olsunnar.Küüda Kazakliya (Moldova) genç kızlar gidärdilär pınara almaa “görgi” suyndansuyndan”.” Bu adetlär yapılırdılar,neçin ani saylardı -— Hederlezä karşı tabiat kableder büülü kuvet.

Gagauzlar çok asirlär kullanêrlar hayvancılıı,koyunculuu, onun için bizim halkın adetlerindä hem sıralarında etli imeklär üsek urda sayılırdılar. Bu günda gagauzlarda var adet kurban kesmää. Kurban kesiler başka büük yortularda da, ama en büük kurban yortusu gaguzlarda sayılêr Hederlez (Ay Görgi). Bu adetin funkțıyası dooruler hayvannarı korumaa hem eniliklerin saymasını büültmää. S.A.Tokarevın araştırmasına görä Ay Gürgi yortusunda en önemli o, ani Ay Görgi sayılêr çobannarın koruycusu. Bu gösterer yortunun arhaik çoban kulturasının baalantısını.Bu kulturanın da ayırılmaz parçası –— kurbannık kuzunun kesilmesi.

Gagauzların etnik spițifikası görüner kurbannık imeklerin ritual hazırlanmasında. Kurban icin taa vakıdından ayırılırdı bir kuzu en iilerindän, taa ii kuzu olsundu erkek. İlkin kurbannık kuzunun buynuzuna yapıştırêrlar bir mum, tutuşturêrlar onu,angısının yanına bir şiritlän baalêrlar bir parça ekmek, hem tuz, angılarını ayozlêêrlar klisedä. Onu keseceykän, adam düşer yapsın stavrozunu da desin “ Hadi“Hadi Alla kabletsin!”. Açan kesiler kurbannık hayvanı tokatlarda, kapu-larda hem uşakların annılarında,yanaklarında,çenelerindä kannan resim ediler stavrozlar. Bu işlär olêrlar o sebeplän, ani korumaa insannarı hem hayvannarı hastalıklardan. Kalan kanı dökärmişlär o erä neredä insannar gezmeer. V.A.Moşkov yazêr, ani kurbannık hayvanın aşıklarınnan urdurarmışlar gelinnän güvei, kutlayrak hem baaşlayrak onnara çok uşakları olsun.

Derisi veriler popaza,nicä bir ödek.Kesilmiş kurbanı olmaz parcalama parça-parçaya. Nicä annadêr respondet Kurçu küündän Odesa bölgesindän (Ukrayna) Adam Anna Dmitrevna, (06.06.1928yıl duuması). Bütün kuzunun içini paklayıp, bulgurlan (kırdırılmış boodaay) doldurup, atêrlar fırına bütün.Ona deyni vardı maasuz kap -— kurban sinisi.Fırına ataceyekan, kurbanın üstünü örtelär bir kepektän yuuzulu pazıylan, günnükleerlär. Firinda piştiktän sora, çikarıp götürerlär popazda okuma.Okunmuş kurbandan biräzini ileştirerlär komuşulara.Bulgurun üstünä koyerlar bir da parça ekmek, maasuz pişirilmiş bu gün için (“kurban ekmää”, angısının üstündä varmış stavro hem üzüm). Kalanı kurbanı bütün aylä, yakın komuşular, ya hısımnar oturup iyerlär, şarap içerlär, duva ederlär. O günü lääzım hepsi kurban insin.Ertesi gününä vardı nicä kalsın sade o kurban ne komuşular ileştirdilär. Kemiklerini düşmeer sıbıtmaa köpeklerä, onnarı lääzım toplamaa da evin temelinä gömmää. Kafasını ayırtmêêrlar güüdedän.Barsakları da,paklayıp, ikayıp genä koyerlar kurbanın - bulgurun içinä.

Etnografiya araştırmalarına görä belli eder, ani gagauzlar kurbannık hayvanın bütün etini iyerlär, ama diil ererdä.Deyecez Avdarma küündä ( Gagauz Eri, Moldo-va) kuzuyu kesärmişlär üc-dört parçaya da kaynadarmışlar büük çüvennerdä, sora da pişirärmişlär fırında. Bölä yapardılar ondan, ani hepsinin yoktu kolaylıı pişirsin bütün kuzuyu. Nicä yazêêr N. Baboglu kendi kiyadında “ Publițistika“Publițistika yazıla-rından “... “ Ama angı aylä yoksuzluk çekärdi, onnar kesmäzdilär kurban, bu da büük günah sayılmazdı –— yoksuzluk diildi kabat”.

Hederlezdä herbir aylä düşer kurban kessin, ama var evlär,kimin ev kurbannarı düşer Hederlez gününä, onnar mutlaka bu günü kurbansız olmaz geçirsinnär. Burada isterim açıklamaa ne o “Ev kurbanı”. Açan genç aylä steonoz olêr klisedä, onnar ayırêrlar kendi evinä, aylesinä bir Ayoz. Angısı koruyer, zor vakıtlarda yardımcı olêr bu evä, ayleya, uşaklara, ev sabisinä. Kimin ev –— steonoz kurbanı düşärdi Hederlezä , o bir kuzuylan yapardı Hederlezi hem evin kurbanını. Ama kimin kurbanı düşardi başka günä, deyecez Panayıyaya, onnar kesärdilär kurban hem Hederlezdä hem kendi kurban günündä, kimisi kesmäzdilär kurbanı Hederlezdä, ama brakardılar onu kendi kurban gününä.Bu sayılmazdı günää.

Er klisä kurbanı razgelärseydi çarşamba, yada Cuma gününä –— ozaman olardı balık kurbanı. Kuzudan kurban yapılmardı.Hepsi imeklär olardılar balıktan. Balık çorbası, kaurulmuş balık,tuzlu balık, balık doldurulu bulgurlan h. b. imelikär.