Hederlez: Revizyonlar arasındaki fark

Hederlez — gagauzların ilkyaz yortusu.Bu yortuya gagauzça taa deerlär Ay Görgi yortusu, Sveti Görgi Yortusu. Ay Görgi –— iri hem ufak buynuzlu hayvannarın koruycusu. Ayoz büükzetşekän Georgi duudu. Küçük Aziyanın bir dolayında, Kapadokiyada, bilinmiş, saygılı hem zengin hristian anadan-bobadan. O vakıtlarda padişahlık edärdi imperator Dioklitian, angısı en titsi koolardı hristiannarı.

Düşer Hederlez her yıl mayın altısında. Bu yortuya göra gagauzlar koydular ayın da adını.”Hederlez ayı”. Paalılıı bu yortunun diil (kalmêr) ta aşaa Hristozun Dirilmää günündän, (Paskelledän). Bu gündan sora cıvırligalar da güneşin üüsekliindä artık şen avalar kıvradêrlar, ilkyaz başlêêr yaza geçmää da geeri dönmesi olmaz, sıcaklık kaplêêr herersini. İnsannar küüdä var nicä hepsi işleri korkusuz yapsınnar: çamur karsınnar, suvasınnar,başlasınnar evin temelini atmaa. Evel gagauz küülerindä yapılar, evlär ışlenirdilär çamurdan. İlkyazın hem güzün onnarın duvarlarını suvardılar sarı çamurlan, başka türlü onnar oyulup yıkılırdılar.

Bu yortunun en önemli parçaları -— adetlär, angıları baalı hayvancılıklan, suylan, ot dünnäsınnan. Bunnar tabiatın yarılamz elementları. Nicä yazêêr E. N. Kvilinkova: “Hederlezä karşı karılar toplardılar türlü ilaççılık otları da kaynadardılar onnarı. Sabaalän erken, Hederlez günü yıkanırdılar o suda. Taa gün duumadan çiilän ikardılar ellerini, ayklarını, gözlerini deyin saa hem kaavi olsunnar.Küüda Kazakliya (Moldova) genç kızlar gidärdilär pınara almaa “görgi” suyndan”. Bu adetlär yapılırdılar,neçin ani saylardı — Hederlezä karşı tabiat kableder büülü kuvet.

Gagauzların etnik spițifikası görüner kurbannık imeklerin ritual hazırlanmasında. Kurban icin taa vakıdından ayırılırdı bir kuzu en iilerindän, taa ii kuzu olsundu erkek. İlkin kurbannık kuzunun buynuzuna yapıştırêrlar bir mum, tutuşturêrlar onu,angısının yanına bir şiritlän baalêrlar bir parça ekmek, hem tuz, angılarını ayozlêêrlar klisedä. Onu keseceykän, adam düşer yapsın stavrozunu da desin “Hadi Alla kabletsin!”. Açan kesiler kurbannık hayvanı tokatlarda, kapu-larda hem uşakların annılarında,yanaklarında,çenelerindä kannan resim ediler stavrozlar. Bu işlär olêrlar o sebeplän, ani korumaa insannarı hem hayvannarı hastalıklardan. Kalan kanı dökärmişlär o erä neredä insannar gezmeer. V. A. Moşkov yazêr, ani kurbannık hayvanın aşıklarınnan urdurarmışlar gelinnän güvei, kutlayrak hem baaşlayrak onnara çok uşakları olsun.

Derisi veriler popaza,nicä bir ödek.Kesilmiş kurbanı olmaz parcalama parça-parçaya. Nicä annadêr respondet Kurçu küündän Odesa bölgesindän (Ukrayna) Adam Anna Dmitrevna, (06.06.1928yıl duuması). Bütün kuzunun içini paklayıp, bulgurlan (kırdırılmış boodaay) doldurup, atêrlar fırına bütün. Ona deyni vardı maasuz kap — kurban sinisi.Fırına ataceyekan, kurbanın üstünü örtelär bir kepektän yuuzulu pazıylan, günnükleerlär. Firinda piştiktän sora, çikarıp götürerlär popazda okuma.Okunmuş kurbandan biräzini ileştirerlär komuşulara.Bulgurun üstünä koyerlar bir da parça ekmek, maasuz pişirilmiş bu gün için (“kurban ekmää”, angısının üstündä varmış stavro hem üzüm). Kalanı kurbanı bütün aylä, yakın komuşular, ya hısımnar oturup iyerlär, şarap içerlär, duva ederlär. O günü lääzım hepsi kurban insin.Ertesi gününä vardı nicä kalsın sade o kurban ne komuşular ileştirdilär. Kemiklerini düşmeer sıbıtmaa köpeklerä, onnarı lääzım toplamaa da evin temelinä gömmää. Kafasını ayırtmêêrlar güüdedän.Barsakları da, paklayıp, ikayıp genä koyerlar kurbanın - bulgurun içinä.

Kurçulular göstererlär ne kazandılar onnar bu yıl. Şkolada,uşak başçesindä, kultur evinda büük hazırlanmaklar olêrlar. Hepsicii isterlär göstermää kendi işini en ii taraftan. Şkolada üürenicilär annadêrlar hem gösterelär neyi onnar üürendilär.Gözäl sesli türkülär , kıvrak oyunnar sevindirerlär musaafirlerin cannarını, uyandırêrlar yalpak duygularını. Uşaklar annadêrlar şkolanın tarihini, üüredicilerin becermeklerini hem kendilerin dä etişmeklerini bilgi urunda. Klisedä bu gün çekeder yortu liturgiysinnnan. Şlujbadan sora klisenin aulunda kurulêr gözäl bir sofra. Sofraya deyni imekleri yapêrlar insannar.Sofraya deyn getirerlär, nicä deerlär “ kimin“kimin ne üürä kolverer”. Kimi tauk, kimi kuzu, kimi suvan hem pirinç, yada bulgur. Ama en büük yardım geler te o adamdan, kimin adı Görgi. Kurçuda toprak pay oldu iki paya. Öndercilerin ikisinin dä adları Görgi.Onnar sayerlar büük bir namuz , deyn pay almaa, katılmaa bu yortuya,kurban koyma kendi saalıkları için, kendi aylesinnerin koruycusu için. İlkin sorfraya buyur ediler musaafirlär. Musaafirlää gelerlär diil sade cümnä insannarı, ama popazlar başka kliselerdän, angıları yardım ederlär götürmää yortu liturgiyasını.Buda bir adet. Bulgurdan kaare sofraya koyulêr başka imeklär da. Onnarı hepsini azırlêêrlar karılar.

- güreş, enseyän adetä görä kableder koçu da yapêr bir çevrä, koç omuzla-rında, stadionda –— neredä geçti güreş;

- footbal, angısına buuyur ediler komandalar dolay küülerdän, enseyanarı kablederlär baaşış –para— para, yada birkaç top, footbal oynamak için;

- basketbol -— kızlar ayrı, çocuklar ayırı, enseyannar genä kablederlär baaşış;

- şaşki, şahmat –en— en önemli, ani bu yaraşmakta pay alêrlar büük adamnarda.; Kızlarkızlar –— çöcüklar, bobalarıda. Enseyannar da kablederlär baaşış".

Şindiki vakıtta Gagauziyda Hederlez tanındı devlet uurunda da. Gagauziynın Halk topluşun kararına görä Hederlez başka büük yortularlan barabar oldu Bölgenin bir ofițial yortusu. [[Komrat]]ta Hederlez şindi taa geniş nışannanêr. Eski adetlerä eklendi bir da eni –— estrada türkü hem oyun festivalı. Bu türlü festivallär olardılar 90 –cı90–cı yıllarda. Sora bir parça vakıt kaybeldiydilär,ama 2000-ci yıldan beeri onnar genä dirildilär eni kuvetlän.Bu takım festıvallärda pay alêrlar gagauzlar diil sade Gagauz Eri ndän, ama dolay devletlerdän da: [[Ukrayna]]dan, [[Biyaz Rusiya]]dan, [[Rusiya]]dan da.Bu takım festivallär, genä Hederlezdä geçerlär Bolboka küündä (Ukrayna) hem [[Valkaneş]]tä da (Gagauz Eri, Moldova). Bu festivalin neeti : üzä çıkarmaa eni talantlı türkücüleri, oyncuları, çalgıcıları, angıları bizdä var zeedesinnän, ama kalêrlar bilinmedik, açıklanmadık.

Hederlez –— çok käämil, gözäl bir yortu. Bunu bizä gösterer legenda da. Hederlez legendası.

Varmış bir genç, gözäl çocuk. O pek arifmiş hem işçiymiş. O güdärmiş insan-narın koynnarını. Malları o pek sevärmiş, koruyarmış, herbir hayvanı suratça tanıyarmış.İnsannar kendi hayvannarını ona bütün ürektän verärmişlär, neçinki o onnarı nicä kendi uşaklarını bakarmış.

Ama te bir gün büük bela gelmiş çobanın başına. Çeketmiş yaamaa büük yaa-mur. Genç olan geçirärkän bir kuzuyu derä aşırı, kaçırmış onu su içinä.Hava çirkinmiş, sünmüş yıldızlar da göktä. Çok düünmüş çocuk, aramış o kuzuyu sabaadan, ama onun düünmesi boşunaymış. Sade su karşı koyarmış çobanada hem o kuzuya da.

Adetä görä Hederlez günü gençlär izin alarmışlar evlenmää, ecellerini düzmää.