Hederlez: Revizyonlar arasındaki fark

İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok
17. liniya:
 
==Hederlez ayı==
Düşer Hederlez her yıl mayın altısında. Bu yortuya göra gagauzlar koydular ayın da adını. ”Hederlez ayı”. Paalılıı bu yortunun diil (kalmêr) ta aşaa Hristozun Dirilmää günündän (Paskelledän). Bu gündan sora cıvırligalar da güneşin üüsekliindä artık şen avalar kıvradêrlar, ilkyaz başlêêr yaza geçmää da geeri dönmesi olmaz, sıcaklık kaplêêr herersini. İnsannar küüdä var nicä hepsi işleri korkusuz yapsınnar: çamur karsınnar, suvasınnar,başlasınnar evin temelini atmaa. Evel gagauz küülerindä yapılar, evlär ışlenirdilär çamurdan. İlkyazın hem güzün onnarın duvarlarını suvardılar sarı çamurlan, başka türlü onnar oyulup yıkılırdılar.
 
Bu yortunun en önemli parçaları — adetlär, angıları baalı hayvancılıklan, suylan, ot dünnäsınnan. Bunnar tabiatın yarılamz elementları. Nicä yazêêr E. N. Kvilinkova: “Hederlezä karşı karılar toplardılar türlü ilaççılık otları da kaynadardılar onnarı. Sabaalän erken, Hederlez günü yıkanırdılar o suda. Taa gün duumadan çiilän ikardılar ellerini, ayklarını, gözlerini deyin saa hem kaavi olsunnar.Küüda Kazakliya (Moldova) genç kızlar gidärdilär pınara almaa “görgi” suyndan”. Bu adetlär yapılırdılar,neçin ani saylardı — Hederlezä karşı tabiat kableder büülü kuvet.
 
==Kurban==
Gagauzlar çok asirlär kullanêrlar hayvancılıı,koyunculuu, onun için bizim halkın adetlerindä hem sıralarında etli imeklär üsek urda sayılırdılar. Bu günda gagauzlarda var adet kurban kesmää. Kurban kesiler başka büük yortularda da, ama en büük kurban yortusu gaguzlarda sayılêr Hederlez (Ay Görgi). Bu adetin funkțıyası dooruler hayvannarı korumaa hem eniliklerin saymasını büültmää. S. A. Tokarevın araştırmasına görä Ay Gürgi yortusunda en önemli o, ani Ay Görgi sayılêr çobannarın koruycusu. Bu gösterer yortunun arhaik çoban kulturasının baalantısını.Bu kulturanın da ayırılmaz parçası — kurbannık kuzunun kesilmesi.
 
Gagauzların etnik spițifikası görüner kurbannık imeklerin ritual hazırlanmasında. Kurban icin taa vakıdından ayırılırdı bir kuzu en iilerindän, taa ii kuzu olsundu erkek. İlkin kurbannık kuzunun buynuzuna yapıştırêrlar bir mum, tutuşturêrlar onu,angısının yanına bir şiritlän baalêrlar bir parça ekmek, hem tuz, angılarını ayozlêêrlar klisedä. Onu keseceykän, adam düşer yapsın stavrozunu da desin “Hadi Alla kabletsin!”. Açan kesiler kurbannık hayvanı tokatlarda, kapu-larda hem uşakların annılarında, yanaklarında,çenelerindä kannan resim ediler stavrozlar. Bu işlär olêrlar o sebeplän, ani korumaa insannarı hem hayvannarı hastalıklardan. Kalan kanı dökärmişlär o erä neredä insannar gezmeer. V. A. Moşkov yazêr, ani kurbannık hayvanın aşıklarınnan urdurarmışlar gelinnän güvei, kutlayrak hem baaşlayrak onnara çok uşakları olsun.
 
Derisi veriler popaza,nicä bir ödek.Kesilmiş kurbanı olmaz parcalama parça-parçaya. Nicä annadêr respondet Kurçu küündän Odesa bölgesindän (Ukrayna) Adam Anna Dmitrevna (06.06.1928yıl1928-yıl duuması). Bütün kuzunun içini paklayıp, bulgurlan (kırdırılmış boodaay) doldurup, atêrlar fırına bütün. Ona deyni vardı maasuz kap — kurban sinisi.Fırına ataceyekan, kurbanın üstünü örtelär bir kepektän yuuzulu pazıylan, günnükleerlär. Firinda piştiktän sora, çikarıp götürerlär popazda okuma. Okunmuş kurbandan biräzini ileştirerlär komuşulara. Bulgurun üstünä koyerlar bir da parça ekmek, maasuz pişirilmiş bu gün için (“kurban ekmää”, angısının üstündä varmış stavro hem üzüm). Kalanı kurbanı bütün aylä, yakın komuşular, ya hısımnar oturup iyerlär, şarap içerlär, duva ederlär. O günü lääzım hepsi kurban insin. Ertesi gününä vardı nicä kalsın sade o kurban ne komuşular ileştirdilär. Kemiklerini düşmeer sıbıtmaa köpeklerä, onnarı lääzım toplamaa da evin temelinä gömmää. Kafasını ayırtmêêrlar güüdedän.Barsakları da, paklayıp, ikayıp genä koyerlar kurbanın - bulgurun içinä.
 
Ama başka küüdä, Kıpçakta (Moldova) kafayı hem kimi barsaklarını yıkadıktan sora, kaynadıp, yapêrlar bir çorba, ama o günü imerlär. Kuzu çorbası iniler ertesi günü. Bu gösterer gagauzların tabetini düşünmää herbir gün için.
38. liniya:
==Hederlez imääleri==
 
Düzgüncä küündä Hederlez günü var bir gözäl adet baalı ekmeklän.Bu günü pişiriler bir çörek pita, angısının içinä koyulêr para (demir para, kopeyka).Bu pitaylan çıkêrlar kıra, konêrlar tarlanın başına da dıgırlêêrlar pitayı aşa dooru. Nekadar taa çok er gidecek pita, okadar taa zengin, ta islää olacek bu yıl bereket-lär. Bu küüda ta bir adet var Hederlez günü. Gezerlär kırlarda da bakêrlar — er kıştan ekilmää ekinnär büüdüseydilär okadar, ani onnnarın içinda var nicä saklansın tavşam, ozaman bu ekinnärdan toplanêcêk gözäl,zengin bereket. Gideräk kirdan onnar koparadılar bir-iki püskä eni büümnerdän. Evä gelip, verirdilär onnarı ev kuşlarına, deyin taa ii yımırtlasınnar.
 
Gagauz jurnalistka Olga Kulaksız yazêr ani "Pek sevindirer, ani şindiki zamanda da bu gözäl yortu kaybelmedi, ama benim bakışıma görä, oldu taa meraklı, taa geniş. Kurçu küünda (Ukrayna) Hederlez yortusu oldu bütün küün yortusu, küün Hramı. Bizim küüda düzüldü hem insannarı karşılêr Ay Görgi adında klisä. Onuştan Hederlez Kurçuda o önemli bir yortu. Bu günü biz karşılêrız musafirleri. Bu günda küüya geler te o insannar da angıları duudu Kurçuda, ama çalışêrlar uzakta, başka erlerdä. Onaar taa da pek sevinerlär, ani bu günda var kolaylık buluşmaa kendi dostlarınnan. Beki yardımcı da olmaa kendi küün insannarına. Onuştan alındı karar: Hederlez gününü sayma küün duuma günü. 2011 yilda Kurçu küü doldurêr taman ikiüz yıl.
61. liniya:
Şindiki vakıtta Gagauziyda Hederlez tanındı devlet uurunda da. Gagauziynın Halk topluşun kararına görä Hederlez başka büük yortularlan barabar oldu Bölgenin bir ofițial yortusu. [[Komrat]]ta Hederlez şindi taa geniş nışannanêr. Eski adetlerä eklendi bir da eni — estrada türkü hem oyun festivalı. Bu türlü festivallär olardılar 90-cı yıllarda. Sora bir parça vakıt kaybeldiydilär, ama 2000-ci yıldan beeri onnar genä dirildilär eni kuvetlän. Bu takım festıvallärda pay alêrlar gagauzlar diil sade Gagauz Eri ndän, ama dolay devletlerdän da: [[Ukrayna]]dan, [[Biyaz Rusiya]]dan, [[Rusiya]]dan da.Bu takım festivallär, genä Hederlezdä geçerlär Bolboka küündä (Ukrayna) hem [[Valkaneş]]tä da (Gagauz Eri, Moldova). Bu festivalin neeti: üzä çıkarmaa eni talantlı türkücüleri, oyncuları, çalgıcıları, angıları bizdä var zeedesinnän, ama kalêrlar bilinmedik, açıklanmadık.
 
Taa bir anılmış adet var Hederlezdä. Bu günü keçilär, koyunnar,büük hayvannar, artık küüdän kıra, eşil ota çıkêrlar. Kasımda da, kış aazında, genä sıırlık aullarına kapanêrlar. Bu gün anaşmak olêr çobannarlan — kim nekadar paa koyecek koyun gütmekçin.
 
==Legendalar==
68. liniya:
Varmış bir genç, gözäl çocuk. O pek arifmiş hem işçiymiş. O güdärmiş insan-narın koynnarını. Malları o pek sevärmiş, koruyarmış, herbir hayvanı suratça tanıyarmış. İnsannar kendi hayvannarını ona bütün ürektän verärmişlär, neçinki o onnarı nicä kendi uşaklarını bakarmış.
 
Ama te bir gün büük bela gelmiş çobanın başına. Çeketmiş yaamaa büük yaa-mur. Genç olan geçirärkän bir kuzuyu derä aşırı, kaçırmış onu su içinä. Hava çirkinmiş, sünmüş yıldızlar da göktä. Çok düünmüş çocuk, aramış o kuzuyu sabaadan, ama onun düünmesi boşunaymış. Sade su karşı koyarmış çobanada hem o kuzuya da.
 
Sabaalän, açan gelmiş çobannar bu iş onnarı pek gücendirmiş. Çorbacı, angı-sının malı kaybelmişti, cezalamış olanı. O düümüş onu okadar pek, ani çocuk ne otura bilirmiş, ne da kalka bilirmiş. O nekadar ani ölmemiş. Ama kurtarmış genç çobanı ölümdän bir genç, kıvrak boylu, yıldız gözlü kız. O her gecä gelärmiş çocaa da yalarmış onun yaralarını. Ama sabadan o genä gidärmiş, brayıp olanı yalnız. Açan çocuk doorulmuş, onun ürendä bir büük sevda duygusu büümüş. O istemiş evlenmää kendi sevgili kurtarıcısına. Ama kız yalvarmış, o biraz dayansın. Çocuk gençmiş, dayanamamış. Bir gecä o kezlemiş da yolannmış kızın aardına. Da görmüş ani o gider dereya, da kär o erdä, neredä çocuk kaybettiydi kuzuyu, girer su içinä, da gömüler su altına. Ertesi gecä işlär hep ölä olêr. Üçüncü gecä taman o vakıt açan kız suya girmää isteer, çocuk tutêr kızın kolundan da kolvermeer. Kız çok düüner, yalvarêr, ama çocuk onu işitmeer.
 
Kız söledi çobana, ani o bozdu onnarın ecelini. Neçinki kaldıydı sade taa bir güncaaz, da derenin büüsü biteceydi,o kolvermedi onu, ama şindi derä kin çika-rêcek... Açan göktä ilk yıldız peydalandı kız oldu bir kuzu, da derä içindä kaybeldi. Bu iş oldu kasım ayın 8-nä karşı.
 
Sabaalän çoban daattı koyunnarı çorbacılarına, kendisi dä gidip atıldı dereya. Bu işlerdän sora insannar sölärdilär, anu Hederlezdän Kasımadan her gecä çoban hem onun yoldaşı gelarmişlär çobannara da yardım edärmişlär onnara, koruyar-mışlar hayvannarı.
 
Adetä görä Hederlez günü gençlär izin alarmışlar evlenmää, ecellerini düzmää.