Moldovada diller
Moldova Respublikasının dilleri - o diller angılarında lafederlär Moldova vatandaşları. Moldova Respublikasının ofiţial dili romın dili. Ama pek yayılmış respublikada rus dili, ukrain dili, gagauz dili hem bulgar dili.
Dil kullanımın nizamını belli edän Moldova zakonnarı büük uurda göstererlär respublikadakı lingvistika situaţiyasını. Rus dilini ana dili sayêr diil sade 557 146 millet bakımından rus, ama 446 417 kişi başka milletlerdän, onnarın sayısında 220 129 ukrain, 120 368 moldovan, 47 872 çıfıt, 16 002 bulgar, 11 365 gagauz, 10 924 belorus. Ta 1 962 112 Moldova vatandaşı için, onnarın sayısında 1 488 865 moldovan, rus dili ikinci, angısını onnar serbest kullanêrlar. Moldovan dili bölä sade 169 893 milli azınnıklardan kişiyä. Miletlärarası ilişkilerdä obyektiv lääzımnık olarak başka dillerin kullanmasına zarar etmeer. Milli azınnıkları dillerinä destek verer devlet . ‘Dillär işlemesi için...’ Zakon (st. 18) verer kolaylık kurmaa Moldovada şart gerçekleştirmää vatandaşların haklarını terbiye hem üüretim yapmaa gagauz, ukrain, bulgar, ivrit, idiş, ladino hem başka dillerdä.
Respublikada işleerlär şkolalar, klaslar, pazar şkolaları ukrain, gagauz, bulgar, poläk, nemţä, ermeni, grek, azerbaycan, italiyan, ladino, portugez, litov, türk dillerindä; basılêrlar gazetalar hem jurnallar gagauz, ukrain, bulgar, poläk dillerindä. Naţional televiziyası hem radiosu yapêr yayın ukrain, bulgar, gagauz, çingenä dillerindä, ukrain, bulgar, gagauz dilleri kullanılêrlar elektron BYO bu milli azınnıkların toplu yaşadıı erindä. Dillerin kullanmasını regulat edän zakonnarın gelişmesi, Moldova Respublikası Konstituţiyasına (st. St. 13, 35) hem dä Evropa Soveti Çerçevä Konvenţiyasına, Azınnıklar dilleri eki regional dilleri Evropa Hartiyasına, başka Moldova birleştii azınnıkları aktlarına uygun, verecek kolaylık taa doludan kanaatlamaa hepsi milli azınnıklar kişilerin naţional kultura isteyişlerini.
“Moldova Respublikası topraklarında dillär іşlemesі ” zakonuna görä, kabledіlän sentäbrіnіn 1-dä, 1989, N 3465-XL, mіllі azınnıkların dіllerі (rus dіlіndän kaarä) publіk kuvetlerіnіn organnarınnan іlgіlі kullanılabіlіrlär erlerdä, neredä halkın çoyu – mіllі azınnıklarıdır. Zakona görä, fіlan erdä yaşayan ayırı bіr mіllі azınnık halkın 50 %-tän zeedesі lääzım olsun. Bu karşı gitmeer Mіllі azınnıkları korumak uurunda Çerçevä Konvenţіyasının 10-cu statyasına. Halk kuvetlerіn organnarında mіllі azınnıkları dіllerіnin (rus dіlіndän kaarä) kullanması іçіn (üüsekçä olan) 50% sınırın kabledіlmesі büünkü gündä Moldova Respublіkasında optіmal hem gerçeklenäbіlіrdir.
Danışma Komіtetіn teklіfі іndіrmää bu gösterilän sınırı, uygun çözüm bulmak içіn, іsteer enі aaraştırmaklar.
Moldovanın dіllerі kullanmak іçіn zakonnarı bütündän göstererlär lіngvіstіka sіtuaţіyasını respublіkada. Rus dіlі dііl sade 557 146 millet bakımından ruslar için ana dіlі sayılêr, ama 446 417 başka mіlletlerdän dä, angıların arasında 220 129 ukraіn, 120 368 moldovan, 47 872 çıfıt, 16 002 bulgar, 11 365 gagauz, 10 924 belorus. Taa 1 962 112 Moldova vatandaşı, onnardan 1 488 865 – moldovan, rus dіlіnі іkіncі dіl gіbі kullanêrlar. Moldovan dіlі butakım sayılêr mіllі azınnıklar arasında sade 169 893 kişiyä deyni. Mіlletlärarası annaşmaklarda rus dіlіnіn kullanması lääzımdır hem zarar yapmêêr başka dіllerіn kullanmasına.
Mіllі azınnıkların dіllerіnä devlet yardımcı olêr. ‘Moldova Respublіkası topraklarında dіllär іşlemesі’ zakonuna görä, Moldovada vatandaşların hakını üürenmää gagauz, ukraіn, bulgar, іvrіt, іdіş h.b. dіllerdä gerçeklendіrmäk kolaylıkları kurulabіlіr. Moldovada çalışêr ukraіn, gagauz, bulgar, poläk, nemţä, ermeni, grek, azerbaycan, italiyan, ladino, portugez, lіtov, türk dіllerіndä şkolalar, klaslar, pazar şkolaları; gagauz, ukraіn, bulgar, poläk dіllerіndä tіparlanêr gazetalar hem jurnallar; Naţional televіziyası hem radіosu hazırlêêr ukraіn, bulgar, gagauz, çіngenä dіllerіndä kolverіmnär; elektron BYO kullanêrlar gagauz hem bulgar dіllerіnі erlerdä, neredä toplu yaşêêr bu mіllі azınnıkları.
‘Mіllі azınnıkların hem onnarın organіzaţіyalarının hak statusu için’ zakonuna gіrer mіllі azınnıkların іstorіya, dіl hem kultura uurunda bіlіm aaraştırmaları, іstorіya hem kultura anmak taşlarının devlet uurunda korunması, mіllі azınnıkların hakı her uurda üürenmäk özel kurumnarını açmaa, ana dіlіnі aazdan da, yazılı şekildä da kullanmaa, bu dіldä іnformaţіya dііşimi yapmaa.